Đến ngày 29/6, khoa Nhiễm - BV Nhi Đồng 1 đang điều trị cho gần chục trẻ đang bị viêm não. Nguyên nhân gây ra căn bệnh này rất đa dạng và khó nhận biết.
Đây là loại bệnh lý rất nặng có thể gây tử vong hay di chứng nếu không phát hiện và điều trị kịp thời.
Hội chứng não cấp bao gồm nhiều bệnh lý gây sốt và rối loạn tri giác cấp tính (lừ đừ, đờ đẫn hôn mê) có thể kèm co giật hoặc không. Hội chứng não cấp có thể là viêm não cấp, viêm màng não nặng.
Đối với người không chuyên môn thường khó phân biệt viêm não hay viêm màng não và chỉ nhớ đến bệnh “não”. Do triệu chứng của bệnh ở giai đoạn nặng thường giống nhau là hôn mê và co giật..
Một điều may mắn là tỷ lệ bệnh này không nhiều khoảng từ 1 - 5 trên tổng số 100.000 người. Và không phải tất cả mọi người tiếp xúc với tác nhân gây bệnh đều mắc bệnh này.
Trong bệnh lý não- màng não cần phân biệt rõ 2 nhóm lớn là viêm não và viêm màng não. Tuỳ theo nguyên nhân gây bệnh mà bệnh lý não - màng não do nhiễm trùng có tên gọi riêng.
Viêm não cấp
Là một bệnh nhiễm trùng não bộ do siêu vi trùng tấn công trực tiếp vào nhu mô não. Có nhiều loại siêu vi trùng gây viêm não cấp như siêu vi viêm não Nhật Bản lây qua trung gian muỗi chích, siêu vi từ đường tiêu hóa (Enterovirus) lây qua đường ăn uống hay lây qua đường hô hấp như herpes virus.
Viêm não Nhật Bản là viêm não do siêu vi trùng viêm não Nhật Bản. Đây là bệnh lây qua đường muỗi chích và thường gặp ở vùng nông thôn.
Viêm não do siêu vi trùng đường ruột (enterovirus): siêu vi trùng từ đường tiêu hoá tấn công vào não gây viêm não. Nguy hiểm nhất là enterovirus 71, loại siêu vi gây ra bệnh tay chân miệng.
Bệnh viêm não cấp thường gặp ở trẻ em (trên 90%). Tuổi mắc của viêm não Nhật Bản thường là từ 3 đến 8 tuổi, còn do virus đường ruột (enterovirus) thường là trẻ dưới 3 tuổi. Bệnh thường vào mùa nắng nóng, xảy ra ở vùng nông thôn nhiều hơn thành thị.
Trẻ mắc bệnh viêm não cấp thường có khởi bệnh đột ngột với các triệu chứng sốt cao, đau đầu, ói mửa, lừ đừ, bỏ ăn có thể kèm ho, tiêu chảy. Sau 1 - 2 ngày trẻ xuất hiện co giật và hôn mê và có thể tử vong rất nhanh nếu không điều trị kịp thời.
Nếu điều trị kịp thời, khoảng 50 % trẻ có thể lành bệnh và không có di chứng.
Viêm màng não
Trong khi đó viêm màng não là do tác nhân gây bệnh tấn công vào màng bao quanh não và khi nặng mới có ảnh hưởng đến não.
Viêm màng não hay nhiễm trùng huyết do vi trùng não mô cầu là tác nhân gây ra. Đây là bệnh tử vong nhanh nếu gặp thể tối cấp.
Viêm màng não do HIB (hýp) là do vi trùng HIB gây ra, đây là vi trùng rất thường gặp ở trẻ nhỏ, đặc biệt là trẻ dưới 3 tuổi.
Ngoài ra còn có một số tác nhân khác ít gặp.
Triệu chứng viêm não - màng não
Triệu chứng của bệnh viêm màng não hay viêm não ở giai đoạn nặng thường giống nhau với các triệu chứng liên quan đến thần kinh như lừ đừ, kích thích vật vã, run chi, co giật và hôn mê.
Trước khi có triệu chứng nặng, trẻ có thể có các biểu hiện như sốt, nôn ói, bỏ ăn, đau đầu, ho hay tiêu chảy. Ở trẻ nhỏ dưới 12 tháng khi viêm màng não có thể có biểu hiện thóp phồng.
Bên cạnh các triệu chứng liên quan đến thần kinh tuỳ theo nguyên nhân mà có các triệu chứng khác kèm theo.
Viêm não do enterovirus 71 thường có kèm theo các bóng nước lòng bàn tay , bàn chân, mông, gối và có những vết loét trong miệng.
Và khi bệnh do vi trùng não mô cầu thì có thể xuất hiện các chấm hay mảng xuất huyết hoại tử ở da và khi các mảng xuất huyết này lan nhanh thì chính là gợi ý bệnh rất nặng.
Để phát hiện sớm bệnh lý não- màng não tốt nhất là nên theo dõi sát khi thấy trẻ sốt, nôn ói, đau đầu. Nếu phát hiện thấy bóng nước vùng lòng bàn tay bàn chân, hay các chấm hay mảng xuất huyết hoại tử thì nên đến khám ngay các thầy thuốc chuyên khoa.
Hay khi thấy có dấu thần kinh như lừ đừ, kích thích vật vã, run chi, co giật và hôn mê thì mang trẻ đến ngay bệnh viện. Và điều quan trọng là các triệu chứng trên sẽ xuất hiện ngày càng nặng.
Phòng ngừa
Để phòng ngừa bệnh lý não- màng não cần nhiều biện pháp tùy theo mỗi loại bệnh như viêm não Nhật Bản là nên diệt muỗi, ngủ mùng.
Với viêm não do siêu vi trùng đường ruột là bảo đảm vệ sinh khi ăn uống, đặc biệt là rửa tay trước khi ăn.
Ngoài ra việc chích vắc-xin cũng rất quan trọng nhưng 1 vắc-xin chỉ phòng được 1 bệnh não - màng não mà thôi.
Hiện nay ở Việt Nam có thuốc chủng ngừa ngừa viêm não Nhật Bản, ngừa viêm màng não do HIB là 2 vắc xin có nhiều hiệu quả phòng ngừa.
Trẻ có thể bắt đầu chủng ngừa viêm não Nhật Bản từ 12 tháng tuổi. Điều cần biết là chủng ngừa viêm não Nhật Bản chỉ ngừa được viêm não Nhật Bản chứ không thể được các viêm não khác.
Riêng bệnh viêm màng não do não mô cầu thi chỉ có vắc xin phòng tuýp A và C và hiệu quả cũng không nhiều. Nên để phòng ngừa bệnh này điều quan trọng nhất là vệ sinh môi trường và phát hiện trường hợp bệnh đầu tiên để phòng ngừa cho người xung quanh bằng cách cho uống thuốc.
BS. Trương Hữu Khanh - Trưởng khoa Nhiễm, BV Nhi Đồng 1
